Ο ηθοποιός, σκηνοθέτης, θιασάρχης, θεατρικός συγγραφέας και παραγωγός Αλέξης Δαμιανός, γεννήθηκε στην Αθήνα το 1921. Σπούδασε στη δραματική σχολή του Εθνικού Θεάτρου. Άρχισε τη σταδιοδρομία του σαν ηθοποιός το 1946, στο θίασο των Ηνωμένων Καλλιτεχνών όπου παίχτηκε και το πρώτο του έργο, Το καλοκαίρι του θερισμού. Την επόμενη χρονιά δούλεψε στο Θέατρο Τέχνης του Κουν και το 1948 ίδρυσε το «Πειραματικό Θέατρο». Απ' τον ίδιο θίασο παίχτηκαν και τα έργα του Το σπιτικό μας και Τ’ αγρίμια. Το 1961 ίδρυσε το θέατρο «Πορεία» όπου δούλεψε σαν θιασάρχης, σκηνοθέτης και ηθοποιός μέχρι το 1964. Το αξιολογότατο αυτό θεατρικό συγκρότημα ανέβασε μεταξύ άλλων και δυο δικά του έργα, Το ανοιχτό κλουβί και το Τελευταίο φθινόπωρο. Το 1964 σκηνοθέτησε στον θίασο Παπαμιχαήλ τα Οργισμένα νιάτα. Το 1965 έπαιξε στο Μπλουζ για το Τσάρλυ που ανέβασε ο θίασος Αλεξανδράκη. Την ίδια χρονιά ανακαλύπτει τον κινηματογράφο. Την ευκαιρία του την δίνει ένας άσημος μέχρι τότε νεαρός σκηνοθέτης, ο Π. Βούλγαρης. Στον Κλέφτη πρωτοεμφανίζεται με μεγάλη επιτυχία σαν κινηματογραφικός ηθοποιός. Την ίδια χρονιά παίζει στο Φόβο του Μανουσάκη και στο Φρενίτις του Τ. Κρίστιαν και το 1966 στο Σύντομο διάλειμμα του Ντίνου Κατσουρίδη. Την ίδια χρονιά (1966) επιχειρεί το μεγάλο άλμα και περνάει «απ' την άλλη πλευρά της κάμερας»: Το φιλμ Μέχρι το πλοίο που παράγει, σκηνοθετεί, γράφει το σενάριο και πρωταγωνιστεί χαρακτηρίστηκε από την ελληνική και ξένη κριτική σαν μια πάρα πολύ αξιόλογη ταινία. Συγ. Κιν/φος: Μετά από μακρόχρονη θητεία στο ελληνικό θέατρο σαν ηθοποιός, σκηνοθέτης, συγγραφέας, θιασάρχης και σκηνοθέτης, ξαφνικά, το 1966, με το φιλμ Μέχρι το πλοίο, πέρασες στο χώρο του κινηματογράφου. Ποιος ήταν ο λόγος; Δαμιανός: Έκανα θέατρο ποιότητας, κι έχασα χρήματα. Οικονομικά, πέτυχα μ' ένα έργο που δεν εκτιμούσα καθόλου το Κόκκινα φανάρια. Αυτή ήταν η βασική αιτία που μ' έδιωξε απ' το θέατρο. Συγ. Κιν/φος.: Και γιατί το ανέβασες, αφού δεν το εκτιμούσες καθόλου; Δαμιανός: Γιατί χρωστούσα τρία εκατομμύρια και μετά το ανέβασμα χρωστούσα μόνο ένα εκατομμύριο διακόσιες χιλιάδες. Αν βρισκόμουν σε κεντρικό θέατρο, όπου το ποσοστό των θεατών θα ήταν κάπως αυξημένο, θα συνέχιζα, έστω και με λίγους θεατές. Εξακολουθώ να παραμένω θεατράνθρωπος. Αγαπώ πολύ το θέατρο, κάνω όνειρα γι' αυτό, χωρίς να έχω τη διάθεση να παλέψω. Άλλοτε πάλευα. Βέβαια, πιστεύω πως κάποτε θα κάνω θέατρο χωρίς απαίτηση επιτυχίας και αναγνώρισης. Επειδή πιστεύω πως η φωνή του ανάξιου είναι ίδια με τη φωνή του αδικημένου, σκέφτομαι, γιατί με ξέρασε το θέατρο. Μήπως δεν είχα τις αξίες που απαιτούσε ή με ξέρασε γι' αυτή τη στενότητα χώρου που γνωρίζουμε, την ευνοιοκρατία και όλα τ' άλλα γνωστά αμαρτήματα. Συγ. Κιν/φος.: Αρνείσαι το κατεστημένο του ελληνικού θεάτρου στο σύνολο του; Δαμιανός: Αν θα ήθελα να εξαιρέσω τον Κουν, δεν θα μπορούσα, γιατί θεωρώ τον Κουν απ' τους βασικούς υπευθύνους της αναστολής της ελληνικής πνευματικής ζωής. Μας έχει γεμίσει με τα ιδανικά του Τέννεση Ουίλλιαμς και των Αμερικανών. Το ιδανικό του Κουν είναι το ιδανικό του μυστηρίου, του βελούδου, του κλειστού χώρου. της δήθεν ποιότητας. Πουθενά δεν υπάρχει ελληνικό πρόβλημα. Βεβαίως, έχει πολύ ταλέντο, γι' αυτό και έχει περάσει τόσο βαριά την πλάκα της αναστολής στον πνευματικό μας χώρο. Συγ. Κιν/φος.: Ας έρθουμε τώρα στο Μέχρι το πλοίο. Οι τεχνικές ζώσεις, το 1966, ήταν ελάχιστες. Πώς αντιμετώπισες στην πράξη αυτή την αδυναμία; Δαμιανός: Όταν δεν είχα προβλήματα σχετικά με την τεχνική, τα πήγαινα καλά. Όταν μου ετίθετο πρόβλημα, τα 'βρισκα μπαστούνια, θα ήταν καλύτερα, να μη μου ετίθετο πρόβλημα τεχνικής. Το πρώτο που είπα στους συνεργάτες μου. ήταν: «Καταργούμε τους όρους τράβελινγκ, βερτικάλ, πανοραμίκ κλπ., απλουστεύουμε τα πράγματα και βαδίζουμε παράλληλα με την ουσία της έκφρασης». Συγ. Κιν/φος.: Αυτό σημαίνει απόρριψη της κινηματογραφικής τεχνικής; Δαμιανός: Όχι. Το σωστό είναι να κερδίσεις το χρόνο που έχασαν οι άλλοι για να κατακτήσουν την κινηματογραφική γλώσσα. Αλλά υπάρχουν άνθρωποι που την κατακτούν αυτοματικά. Πιστεύω δηλαδή ότι η τεχνική είναι αναγκαία σαν πληροφορία αλλά δεν πρέπει να παίρνει το βάρος το μεταφυσικό που της δίνουν οι ίδιοι οι τεχνικοί. Αν δώσεις σ' ένα νέγρο ένα ρολόι θα κοιτάει το ρολόι και όχι την ώρα. Συγ. Κιν/φος.: Ίσως να μπορεί να σταθεί κανείς στο σινεμά χωρίς άψογη τεχνική, γιατί η γλώσσα του κινηματογράφου είναι ιδεογραφική και όχι συλλαβογραφική. Δαμιανός: Ακριβώς. Συγ. Κιν/φος.: Νομίζω ότι τα τρία επεισόδια του Πλοίου δεν δένονται οργανικά. Υπάρχει μια βιασμένη ένωση, κι αυτό δεν είναι θέμα τεχνικής κινηματογραφικής. Δαμιανός: Ναι, αυτό είναι σωστό. Υπάρχει βιασμένη ένωση αλλά όχι απ' την ουσία των πραγμάτων. Τα τρία επεισόδια είναι βιασμένα στην ένωση τους, από άποψη τεχνική. Κι αυτό είναι λάθος δικό μου. Η ουσία, όμως, των πραγμάτων κυκλοφορεί από σκετς σε σκετς με μια φορά κατρακυλίσματος. Ο Πασαγιάννης — συγγραφέας του πρώτου — είναι γνήσιος. Μίλησε για τον τόπο του με μια γλώσσα που ξέρει, μια γλώσσα αληθινή. Ο Ξενόπουλος — συγγραφέας του δεύτερου — είναι ο νοθευμένος, ο δυτικοθρεμμένος, και το ρεμπέτικο τραγούδι που βαραίνει στο τρίτο επεισόδιο, είναι το τελευταίο σκαλί του κατρακυλίσματος, αποτελεί την κατασυκοφάντηση αυτού του λούμπεν λαού. Αρνούμαι το ρεμπέτικο τραγούδι εκτός βέβαια από τις εξαιρέσεις των μεγάλων βάρδων. Είναι το πιο μισητό πράγμα για μένα. Συγ. Κιν/φος.: Γιατί ξενιτεύεται ο ήρωας του Πλοίου; Υπάρχουν στο φιλμ τρεις ερωτικές ιστορίες — άξονες. Είναι γι' αυτόν αφορμές φυγής; Δαμιανός: Ξεκινάει να φύγει, γιατί «δεν φτουράει το ψωμί και χορτάτος έχει να κοιμηθεί χρόνια». Παίρνει το δρόμο του «ρεύματος», της «μόδας». Το ότι δεν πάει κόντρα σ' αυτό το ρεύμα, δείχνει πως δεν είναι ήρωας. Θα ήτανε ψέμα αν δεν έφευγε. Την πρώτη ερωτική ιστορία, ούτε καν την μυριζόμαστε. Τη δεύτερη, την ζει από μακριά, και την τρίτη, από ακόμα πιο μακριά. Οι γυναίκες βαραίνουν στο φιλμ μου, γιατί εκείνο που εκφράζει περισσότερο την ελληνική πραγματικότητα είναι η θέση της γυναίκας. Όντας η οικονομική κατάσταση στην Ελλάδα, αυτή που είναι, δύσκολα μπορούμε να μιλήσουμε γι' αυτήν αν δεν χρησιμοποιήσουμε λεξιλόγιο βίας. Σ' αυτή τη χώρα όπου η γυναίκα εξαρτάται τόσο πολύ απ' τον άντρα, όπου κάθε πράξη της σφραγίζει όλη της τη ζωή κι όπου το ερωτικό ένστικτο είναι τόσο δεμένο με το ένστικτο της αυτοσυντήρησης, ο έρωτας οδηγεί μοιραία στην τραγωδία. Συγ. Κιν/φος: Δέχεσαι το γεγονός πως η ταινία σου έχει φολκλορικά στοιχεία; Δαμιανός: Φολκλόρ είναι η εξωτερική σχέση των ανθρώπων με το χώρο. Το έργο μου δεν έχει καμιά σχέση με το φολκλόρ. Φολκλόρ είναι, το να μιλάω για τον τόπο μου; Συγ. Κιν/φος: Προσωπικά πιστεύω, ότι η μουσική του Πλοίου ήταν από τα αρνητικά του στοιχεία. Δεν ήταν οργανικά δεμένη με το φιλμ. Προσπαθούσε να εξωραΐσει τα πράγματα — όπως ακριβώς συμβαίνει με το σύνολο της εμπορικής παράγωγης. Δαμιανός: Όσον αφορά τη μουσική, η περίπτωση σ' αυτό το φιλμ είναι τρομερά δυσάρεστη. Καλύτερα να μη μιλούμε για τη μουσική που υπάρχει αλλά γι' αυτήν που θα μπορούσε να υπάρξει. Τα βυζαντινά μοτίβα που ήταν η αφετηρία για τη μουσική, θα έπρεπε να ακούγονται γνησιότερα, πιο καθαρά και λιτά, να υπάρχουν πάνω στο δέρμα των ανθρώπων. Η μουσική, και κυρίως το μοτίβο «πλούσιοι επτώχευσαν και επείνασαν...» έχει το ίδιο βάρος με το χώρο, με τους ηθοποιούς, τη δράση, άλλοτε σε τραγική ειρωνεία, άλλοτε σε θρησκευτική προέκταση κι άλλοτε σε ματαίωση. Δυστυχώς στον τομέα αυτόν υπήρξε ατυχής συνεργασία. Συγ. Κιν/φος: Με ποια κριτήρια επιλέγεις τους ηθοποιούς; Δαμιανός: Για να το αναπτύξω αυτό, θα χρειαζόταν ένας τόμος. Ο στόχος όλων των σκηνοθετών που χρησιμοποιούν και άλλους συνεργάτες, είναι να βρουν συνεργάτες που να συκοφαντούν στο μικρότερο δυνατό βαθμό το ποθούμενο αποτέλεσμα. Άλλοι κλέβουν από μια κατάσταση, από ένα πρόσωπο, απ' έναν συνεργάτη αυτό που θέλουν. Είναι κι αυτός ένας τρόπος σεβαστός. Μερικοί, ζητάνε μια συμμετοχή απόλυτη, όπως εγώ, και μια μετουσίωση της συνειδητής συμμετοχής και απολογητικής της κεντρικής ιδέας. Η δουλειά μου στο Πλοίο μου εδραίωσε την πεποίθηση ότι μπορεί να μετουσιωθεί ένας άνθρωπος και να πραγματώσει μια ιδέα, μια έκφραση, έναν ρόλο. Πολλές φορές είχα αντίθετα φυζίκ ηθοποιών, αντίθετους ρυθμούς απ' αυτούς που ζητούσα και με την εντατική δουλειά, έγιναν συνήγοροι του μηνύματος του έργου. Μ' ενδιαφέρει η λειτουργία της μετουσίωσης και όχι το ατόφια κλεμμένο. Συγ. Κιν/φος: Πέρα, όμως, απ' την αμεσότητα στην οποία εσύ πιστεύεις, υπάρχει και ο φαινομενολογικός κινηματογράφος στον οποίο δεχόμαστε μια ψυχολογία της συμπεριφοράς. Ο ηθοποιός, παίρνεται με τα εξωτερικά του στοιχεία τα οποία συνθέτονται. Δαμιανός: Σέβομαι τους άλλους τρόπους, αλλά επαναλαμβάνω ότι το συγκινητικότερο για μένα στην τέχνη είναι η αμεσότητα. Συγ. Κιν/φος: Προτιμάς τους επαγγελματίες η τους ερασιτέχνες; Δαμιανός: Εκατό τοις εκατό τους ερασιτέχνες, γιατί οι επαγγελματίες, είναι φθαρμένοι από την ημέρα που αρχίζουν να γίνονται ηθοποιοί. Τους βαραίνει μια ημιτελής κουλτούρα, μια ατελής εκπαίδευση, ένας θεσμός ανεύθυνων δασκάλων. Μ' ενδιαφέρουν τα ταλέντα αλλά τα άφθαρτα, όσο το δυνατόν. Συγ. Κιν/φος: Ετοιμάζεις μια νέα ταινία; Δαμιανός: Ναι. Εδώ και καιρό υπάρχει έτοιμο το σενάριο. Τ' ονομάζω Η πόρνη και ο στρατιώτης. Δεν ξέρω ακόμα πότε θα γυριστεί. Υπάρχουν δυσκολίες και γι' αυτό δεν μπορώ να πω περισσότερα.   Συνέντευξη στον Θ. Αγγελόπουλο και Λ. Παπαστάθη Σύγχρονος Κινηματογράφος Σεπτέμβριος 1969