Συνέντευξη στον Ιάσονα Τριανταφυλλίδη

ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΜΕ ΤΟΝ ΛΑΚΗ ΠΑΠΑΣΤΑΘΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟ ΚΑΙ ΤΟ ΑΡΙΣΤΟΥΡΓΗΜΑΤΙΚΟ ΦΙΛΜ «ΤΟ ΜΟΝΟΝ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΤΟΥ ΤΑΞΕΙΔΙΟΝ» Κυριακή 10 Φεβρουαρίου ΑΔΕΣΜΕΥΤΟΣ ΤΥΠΟΣ Πολυβραβευμένη ταινία στο πρόσφατο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, με κρατικά βραβεία, σε όλες τις "τεχνικές κατηγορίες", σαν το Πρώτο Βραβείο Καλύτερης Ταινίας, αν και, τελικά, ήταν αδικία που δεν βραβεύτηκε με το Βραβείο Ερμηνείας ο συγκλονιστικός Ηλίας Λογοθέτης. Το "ΜΟΝΟΝ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΤΟΥ ΤΑΞΕΙΔΙΟΝ", του Λάκη Παπαστάθη, είναι πραγματικά ένα σπάνιο διαμάντι, ένα αριστούργημα του ελληνικού κινηματογράφου "παλιού" ή "νέου" μια και στην απονομή ο δημιουργός του σήκωσε το χέρι του ψηλά και είπε "Ζήτω το νέο ελληνικό σινεμά"! Σπάνια - αν όχι ποτέ - το ελληνικό σινεμά έχει καταφέρει να αποδώσει τόσο τέλεια ένα λογοτεχνικό κείμενο και τι λογοτεχνικό κείμενο, ε; στην οθόνη, και μάλιστα του Βιζυηνού. Ο Παπαστάθης όμως, στην τρίτη του ταινία έχουν προηγηθεί "Ό καιρός των Ελλήνων" και ο "Θεόφιλος" και 26 χρόνια μετά από την έναρξη του κλασικού και πολύτιμου "Παρασκηνίου" στην ΕΡΤ, φτιάχνει, με όπλα όχι μόνο το κινηματογραφικό ταλέντο του αλλά και τη βαθιά καλλιέργεια και την υψηλή αισθητική και τη μόρφωση του, ένα σπάνιο διαμάντι στην ελληνική κινηματογραφία. Ο τρόπος που "ανακατεύει" το διήγημα με τη ζωή του συγγραφέα και το αποδίδει στο κοινό είναι θαυμαστός. Η δουλειά, τα σκηνικά και τα κοστούμια αντάξια μουσείου, αλλά και καλού ξένου σινεμά. Η φωτογραφία, θαύμα. Ποίηση και όχι "ποιητικοφανή διάθεση" όπως οι περισσότερες ελληνικές ταινίες διαχέεται σε κάθε πλάνο της ταινίας..· Μιας ταινίας που θα έπρεπε να δουν και τα παιδιά στα σχολεία, μια και, εκτός από οπτική απόλαυση, έχει ασφαλώς και εκπαιδευτική αξία... Η ταινία, έτσι κι αλλιώς, από προχθές, είναι στα σινεμά και αξίζει να τη δείτε. Εμείς συναντήσαμε τον Λάκη Παπαστάθη και τα είπαμε...

Καθοριστικό γεγονός

“Νιώθω ότι πρέπει να απαντήσω σε σένα φίλε μου Ιάσονα γι’ αυτό που φώναξα την τελευταία μέρα του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης: “Ζήτω το νέο ελληνικό σινεμά”. Κι εγώ αγαπάω πάρα πολύ το παλιό ελληνικό σινεμά, μερικές ταινίες τις θαυμάζω πάρα πολύ, παλαιότερα δε είχα γράψει ένα δοκίμιο για τη “Θεία από το Σικάγο” την οποία θεωρώ την καλύτερη ελληνική ταινία που φτιάχτηκε ποτέ που ελπίζω κάποτε να δημοσιευτεί. Έχω μεγαλώσει μ’ αυτές τις ταινίες, τις ξαναβλέπω, με συγκινούν, αλλά δεν μπορώ να κάνω σινεμά μ’ αυτές, είναι σε άλλη κολυμπήθρα ιδεών βουτηγμένες και είμαστε πλέον σε άλλη εποχή. Βέβαια, υπάρχει πολλή σαβούρα στο νέο κινηματογράφο, αλλά υπάρχουν και σκηνοθέτες και καλές στιγμές... ...Νέο ελληνικό σινεμά εννοώ το φρόνημα της τέχνης του κινηματογράφου που μπορεί να το ακολουθήσουν νεότερα παιδιά που δεν είναι ηλικιακά κοντά μας. Νομίζω ότι ένα από τα μεγαλύτερα λάθη της γενιάς μας είναι ότι ακολουθήσαμε, σε μικρό βαθμό βέβαια, γιατί μετά βρήκε ο καθένας το δρόμο του, τη γραφή του χώρου του Αγγελόπουλου και όχι τη γραφή του Αλέξη Δαμιανού, διότι μας φαινόταν γραφή σκηνοθέτη θεού, γραφή εντυπωσιασμού, η γραμμή του Δαμιανού διαχέεται στα πρόσωπα, στο φως, ήθελε άλλα κότσια". Έχεις κάνει συγκλονιστική δουλειά στην ελληνική τηλεόραση, δουλειά υπουργείου Πολιτισμού θα έλεγα, αλλά μόνο τρεις ταινίες. Γιατί; “Το “Παρασκήνιο” ήταν καθοριστικό γεγονός στη ζωή μου. Κάθε μέρα σκεφτόμασταν την επόμενη εκπομπή. Νομίζω, με επηρέασε σε δύο πράγματα: πρώτον, στην καθυστέρηση να κάνω σινεμά γιατί ήταν κατά κάποιον τρόπο μια αναπλήρωση, είχα μια καθημερινή ενασχόληση με τη δημιουργία, και, δεύτερον, κάλυπτε τη σχέση μου με τη σύγχρονη πραγματικότητα. Το σινεμά μου το έκανε να θέλει μια άχλη παρελθόντος γιατί είχα χορτάσει τη σχέση με τη σύγχρονη πνευματική ζωή. Ίσως γι’ αυτό οδηγήθηκα στις αρχές του αιώνα, που είναι μια εποχή που αγαπάω, που μπορείς να τη δεις όχι σαν ιστορικός αλλά ποιητικά, και όπου έζησαν θηρία της ελληνικής πνευματικότητας”! Αυτό που βρήκα ιδιοφυές είναι ότι παίρνεις ένα διήγημα ενός ανθρώπου που δυστυχώς είναι ξεχασμένος σήμερα, το αποδομείς, βάζεις στοιχεία από τη ζωή του συγγραφέα, κάνοντάς τον πρόσωπο του διηγήματος... “Αγαπώ πάρα πολύ τον Βιζυηνό. Ήταν ένα παιδί που κατάφερε να γίνει Ευρωπαίος συγγραφέας και μεγάλος συγγραφέας με έξι διηγήματα φωτοβολίες για όλη την πνευματικότητα του Ελληνισμού. Το πρώτο συμβόλαιο τιμής για την ταινία ήταν να ακουστεί ο λόγος του και να αντιπαρατάξουμε στο λόγο το σινεμά, την εικόνα. Το διήγημα είναι το κυρίαρχο, συμπεριλαμβανομένου του λόγου. Βασική σκέψη ήταν ποιος θα παίξει αυτό το θηρίο, πέρασαν χιλιάδες από το μυαλό μου. Ευτυχώς που βρήκα στη ζωή μου τον Ηλία Λογοθέτη, υπήρχε στο μυαλό μου και τον δοκίμαζα. Δεν του έκανα τον σκηνοθέτη, ήταν μια πολύ ρηξικέλευθη σχέση με βάση το κείμενο του Βιζυηνού". Πόσον καιρό έκανες να το φτιάξεις; “Από το “πάμε", δυο χρόνια, για να ολοκληρωθεί η ταινία”.

Για τον Τσιτσάνη...

Νομίζεις ότι παράγεται πολιτισμός σήμερα; “Στον κόσμο σίγουρα. Και στην Ελλάδα νομίζω ότι προσπαθούμε. Υπάρχει ένας Λευτέρης Βογιατζής στο θέατρο, ξέρω ότι θα πάω να δω παράσταση. Υπάρχουν δυο-τρεις ακόμη που είναι πρόσωπα αναφοράς. Υπάρχει ο Διονύσης Σαββόπουλος, που προσπαθεί, είναι ζωντανός. Υπάρχουν κάποιοι συγγραφείς, κάποιοι ποιητές, μικρές νησίδες”. Πότε θα ξαναγυρίσεις ταινία; “Σύντομα. Θα είναι μια ταινία ακόμη πιο άμεση από το “Ταξείδιον”, μια ταινία, φαντάζομαι αν κάνω τελικά τη ζωή του Τσιτσάνη, που το θέλω πολύ να ακούγεται το “Κάνε δουλειά και υπομονή” και να υψώνεται το σινεμά στον ουρανό. Χρειάζονται και μέσα δημιουργικά για να βγει τέλειο αυτό το πράγμα σαν να το τραγουδούν χίλια άτομα. Δεν ξέρω αν θ’ αξιωθώ να το κάνω, τον θεωρώ αρχάγγελο του αιώνα μας, μέγα τραγουδοποιό, που κάθε μέρα είναι και πιο ζωντανός. Τη βραδιά που πέθανε στο Λονδίνο, θυμάμαι το είπαν στο ραδιόφωνο και το παιδί που έκανε εκπομπή βάζει το τραγούδι “απόψε το μπουζούκι σου θα το μαλαματώσω κι αν κάνω και καμιά ζημιά, Τσιτσάνη μου, εγώ θα το πληρώσω”, με τη Μαρίκα. Μου σηκώθηκε η τρίχα”. Το “Παρασκήνιο” πόσον καιρό σου παίρνει; “Τώρα πια τέσσερις μέρες γύρισμα και καμιά εκατοστή ώρες μοντάζ. Κάνω τέσσερα πέντε το χρόνο, κάνουν κι άλλοι άνθρωποι και προσπαθούμε να το κρατήσουμε σε μια ποιότητα παρότι είναι τραγικά υποβαθμισμένο. Δίνουν 3 εκ. 200 δρχ. την εκπομπή, είναι ασφυκτικό”. Έχεις μετανιώσει για τίποτα όλ’ αυτά τα χρόνια στο χώρο; “Όχι. Θα ήθελα, βέβαια, να είχα βγάλει χρήματα γιατί δεν έχω βγάλει. Ζούμε με τρεις κι εξήντα και περισσή αξιοπρέπεια, αλλά είμαστε εντάξει". Τι θα ήθελες να γράψει κάποιος σε μια ιστορία του ελληνικού κινηματογράφου για σένα; “Ότι δεν κρύβω ούτε δένομαι. Αστό". Στην ιστορία της ελληνικής τηλεόρασης; “Ότι προσπαθήσαμε πολύ, είκοσι τόσα χρόνια, αλλά δυστυχώς ξεκινήσαμε σαν τη μύγα μέσ' στο γάλα και μετά από είκοσι έξι χρόνια παραμένουμε σαν τη μύγα μέσ’ στο γάλα. Είναι πικρό αυτό, αλλά έτσι είναι η πραγματικότητα". Πώς θα ήθελες να σε θυμούνται μετά από εκατό χρόνια; “Ότι όποτε είχα δώσει ένα λόγο, είτε μέσα από το σινεμά είτε προφορικά, ήταν κατά το δυνατό βασανισμένος”. Πόσο χρόνων είσαι; “Γεννήθηκα το 1943, είμαι πενήντα οκτώ πενήντα εννιά, αλλά νιώθω πολύ νέος, παιδάκι”. Έχεις μετανιώσει για πράγματα; “Όχι. Για το μόνο που έχω μετανιώσει είναι ότι πιο μαχητικά και με περισσότερη πίστη έπρεπε να έχω επιδιώξει να έχω κάνει περισσότερο σινεμά. Όχι τρεις ταινίες, έπρεπε να έχω κάνει τουλάχιστον άλλες δύο”.

Η πρώτη φορά

Αν η ταινία σου του χρόνου μια που θα προταθεί με βάση τον κανονισμό είναι υποψήφια για Όσκαρ, πώς θα σου φανεί; “Θα μου ήταν πάρα πολύ ευχάριστο, δεν θα το μεγέθυνα όμως, ότι η ταινία μου ήταν η καλύτερη κ.λπ. Θα μπορούσαν να υπάρχουν ταινίες καλύτερες από τη δίκιά μου που δεν θα ήταν στις πέντε, ξέρεις πως γίνονται, αλλά φυσικά θα με ευχαριστούσε. Άλλο η διαδικασία της ξένης ταινίας και άλλο οι βραβεύσεις στις αμερικανικές νομίζω για τα Όσκαρ”. Τι έχεις σπουδάσει; “Έχω βγάλει τη Σχολή Κινηματογράφου του Κώστα Φωτεινού και της Ειρήνης Καλκάνη δυο ανθρώπων παθιασμένων με τον κινηματογράφο. Ο Κώστας Φωτεινός είναι δάσκαλος κινηματογραφιστών σε όλο τον κόσμο, έχει δικά του συστήματα διδασκαλίας. Η Ειρήνη Καλκάνη μας έμαθε εξαιρετική δραματολογία. Έχω κάνει και σπουδές στην Πάντειο. Αλλά το καλύτερο πανεπιστήμιο είναι οι φίλοι μου, νομίζω ότι αυτοί που μου προσέφεραν πάρα πολλά είναι οι παρέες μου ο Διονύσης Σαββόπουλος, ο Μάνος Χατζιδάκις που κάναμε πέντε χρόνια παρέα...”! Η πρώτη σου φορά σε πλατό πότε ήταν; “Στην “Ευδοκία”, του Αλέξη Δαμιανού, είχα κάνει μαζί του το ντεκουπάζ. Ντεκουπάζ μέχρις εσχάτων όμως, μου πήρε τρία χρόνια από τη ζωή μου, διότι τόσο κράτησε η ταινία συνολικά. Και ο Δαμιανός είναι ένας από τους δασκάλους μου, η εμπειρία μαζί του ήταν κάτι το τρομερό. Πρέπει να γράψω κάποτε ένα βιβλίο για το γύρισμα της “Ευδοκίας” πριν τα ξεχάσω". Το “Παρασκήνιο” πώς ξεκίνησε; “Ξεκινάει το Φεβρουάριο του 1976. Μας το ενέκρινε ο Ροβήρος Μανθούλης, τότε αναπληρωτής γενικός διευθυντής. Αμέσως με τα πρώτα θέματα άρχισαν οι λογοκρισίες και ήθελαν να το κόψουν, αλλά είχε τέτοια απήχηση που ήταν αδύνατο να κοπεί και επί πέντε χρόνια παίζαμε κλεφτοπόλεμο με την ΕΡΤ. Ευτυχώς, εδώ και είκοσι τόσα χρόνια δεν υπάρχει πρόβλημα”. Όλο αυτό το υλικό που έχεις καταγράψει είναι ουσιαστικό η ιστορία της Νεότερης Ελλάδας... “Ζητάμε επιμόνως από την ΕΡΤ και από τον Μάνο Ευστρατιάδη, που είναι παιδί του “Παρασκήνιου”, να βρεθούν τα κεφάλαια, ώστε όλο αυτό το υλικό να μετατραπεί σε digital μορφή, να υπάρχουν μελετητές που να το καταγράψουν και να γίνει μια φιλμογραφία ώστε να ξέρουμε ακριβώς, πλάνο-πλάνο, τα άτομα που μιλάνε. Γιατί είναι η μνήμη της Ελλάδας από τον Τσιτσάνη και τον Ελύτη μέχρι... ”. ...Τον Φίνο, δεν υπάρχει άλλη καταγραφή του. Πώς δέχθηκε να μιλήσει; “Είχε δει τα “Γράμματα από την Αμερική", το 72, στη Θεσσαλονίκη που ήταν κριτής, μια τρομερή βραδιά, και στο τέλος έρχεται και μου λέει κλαίγοντας: “Να σας πω κάτι, κύριε Παπαστάθη; Κάνατε σε είκοσι λεπτά ό,τι δεν έκανα εγώ σε είκοσι χρόνια...”. “Έλεος, κύριε Φίνο, είναι δυνατόν να μου λέτε κάτι τέτοιο;”. “Και όμως, έτσι είναι, αυτό το σινεμά, αυτή τη συγκίνηση θέλω να βγάλω”. Τότε χάρηκα πάρα πολύ και μάλιστα μου είχαν δώσει κι ένα ειδικό βραβείο. Μετά είχα κάνει μια παράσταση με το Ελεύθερο Θέατρο, το “Μια ζωή Γκόλφω”, την είχε δει κι ο Φίνος και είχε συγκινηθεί”. «Να είναι ο εαυτός του»! Αν μπορούσες να είχες γυρίσει μια ταινία άλλου, ποια θα ήταν; “Ο “Νανούκ του Βορρά”...”! Ελληνική ταινία; “Η “Θεία από το Σικάγο”!..”. Συμβουλή ζωής για κάποιον πιο νέο από σένα; “Να είναι ο εαυτός του. Μπορεί να θαυμάζει τον Αϊζενστάιν, τον Ταρκόφσκι, τον Βούλγαρη, αλλά όλ’ αυτά πρέπει να τον βοηθήσουν για να κάνει το προσωπικό του εκρηκτικό, δημιουργικό βήμα. Να είναι ο εαυτός του"!